Türkiyə prezident Ərdoğanın Qazaxıstanda qeyd etdiyi ortaq türk əlifbası ilə bağlı mühüm irəliləyiş əldə olunub. Latın əlifbasına əsaslanan araşdırmada digər türk dövlətlərinin səs xüsusiyyətlərinə görə əlavələrə diqqət yetirildiyi, dil birliyi arzusunun tezliklə gerçəkləşəcəyi bildirilir.

Mediaxeberleri.Az xəbər verir ki, prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Qazaxıstanda “Türk Dövrü” mövzusunda keçirilən Türk Dövlətləri Təşkilatının Dövlət Başçıları Şurasının 10-cu Zirvə Toplantısında bir müddətdir davam edən “ortaq türk əlifbası” ilə bağlı danışıqları müsbətə doğru irəliləyir.

Ərdoğan qeyd edib ki, birlik və həmrəyliyimizi gücləndirməkdə dil birliyinin əhəmiyyəti göz qabağındadır. İlk addım əlifba birliyini təmin etməkdir.

Komisiya hesabat hazırlayıb

Türkiyənin liderlik etdiyi ortaq əlifba işlərində xeyli yol qət edilib. Ötən il Bursada keçirilən “Türk Dünyasının Ortaq Əlifba”sı tədbirində Türk Dövlətləri Təşkilatına təqdim olunan qərarlar qəbul edilib. Türk dövlətlərindən olan alimlərin öz ölkələrində istifadə olunan əlifba və tarixi proseslər haqqında məlumat verdikləri seminarda ortaq əlifbaya keçidin sürətləndirilməsi və tətbiqinin geniş vüsət alması vurğulanıb. Seminarda Türk dünyasının ortaq əlifbası üçün TDT tərkibində “Ortaq Əlifba Komissiyası”nın yaradılması qərara alınıb. Prezident Ərdoğanın qeyd etdiyi tövsiyələr bu komissiya tərəfindən hazırlanıb.

90-cı illərin ilk cəhdi

“Ortaq Türk Əlifbası” ilə bağlı ilk təşəbbüslər 1991-ci ildə başlayıb. Türk dillərindəki ilkin səslərə əsaslanan sistem üzərində iş o zamanlar “Türk Şurası” adlandırılan Türk Dövlətləri və Toplumları Dostluq-Qardaşlıq və Əməkdaşlıq Qurultayında davam etdirilib. 21-23 mart 1993-cü il tarixlərində Antalyada keçirilən toplantıda Türk Cümhuriyyətlərinin əlifbalarına Q, X, W, Ä hərflərinin əlavə edilməsi ümumi qərar kimi qəbul edilib. Davam edən araşdırmalarda bu əlifba əsas götürülərsə, türk dünyası üçün əhəmiyyətli olan 34 hərfdən ibarət əlifba qüvvəyə minə bilər.

İlk cəhd sovetlər zamanı olub

1930-cu illərin əvvəllərində Sovetlər Birliyi tərkibindəki türk toplumlarının əlifbalarını ortaq yazı sistemi ilə latın əlifbasına çevirmək üçün yaradılan Ortaq Türk Əlifbası araşdırması əslində bu sahədəki təşəbbüslərin əsasını təşkil edir. Sibirdəki türk boylarından biri olan Sahalar 1917-ci ildə türk dünyasında latın əlifbasından istifadə edən ilk tayfadır. Eyni bölgədə tuvalılar uzun müddət monqol əlifbasından istifadə edərək 1930-cu ildə latın əlifbasına keçiblər. Lakin sonradan tuvalılar kiril əlifbasını qəbul etdilər.

Latın əlifbası təməl oldu

Uzun illər latın əlifbasından istifadə edən Türkiyə türklərinin, Azərbaycan və Türkmənistanın əlifba dəyişikliyinin qəbul edilməsində və həyata keçirilməsində böyük təsiri olub. Qrammatik qaydalara və lüğət tərkibinə görə bir-birinə çox yaxın olan Azərbaycan türkcəsi, Türkmən türkcəsi və Qaqauz türkcəsinin latın əlifbası ilə yazılmağa başlaması ortaq əlifba üçün mühüm əsas təşkil edir.

Qazaxıstan da əlifba üzərində işləyir

Əlifba ilə bağlı araşdırmalar davam edərkən, bu mövzuda əvvəlki təkliflər və təşəbbüslər hansı əlifbanın ortaya çıxa biləcəyi barədə müxtəlif məlumat verilib. Qazaxıstanın dil siyasəti ilə bağlı yeni dövlət proqramında Qazax dilinin latın əlifbası əsasında müasirləşdirilməsi nəzərdə tutulur. Bildirilir ki, Qazaxıstan qəbul edəcəyi yeni əlifbaya 34 hərfli ortaq türk əlifbasından “Ä ä”, “Ñ ñ”, “Q q”, “X x”, “W w” hərflərini əlavə edə bilər.