Mediaxeberleri.az
    
  • Ağstafada qardaş qardaşın qanını tökdü
    Ağstafada qardaş qardaşın qanını tökdü
  • 
  • Bir-birimizə verdiyimiz mənəvi və siyasi dəstəyimiz haqq işimizi inamla həyata keçirməyimizə yol açır - RƏY
    Bir-birimizə verdiyimiz mənəvi və siyasi dəstəyimiz haqq işimizi inamla həyata keçirməyimizə yol açır - RƏY
  • 
  • Qazaxda şair Rayət Əlinin 65 illik yubileyi qeyd olunub - FOTO
    Qazaxda şair Rayət Əlinin 65 illik yubileyi qeyd olunub - FOTO
  • 
  • Ağstafada ailə FACİƏSİ:  Müəmmalı "8" rəqəmi
    Ağstafada ailə FACİƏSİ: Müəmmalı "8" rəqəmi
  • 
  • Bakıda Qurban bayramı münasibətilə namaz qılınıb
    Bakıda Qurban bayramı münasibətilə namaz qılınıb
  • 
  • 216 saylı məktəbin direktoru ilə bağlı iddialar əsaslıdır?
    216 saylı məktəbin direktoru ilə bağlı iddialar əsaslıdır?
  • 
  • İlahiyyatçı hansı "adət"i yıxıb sürüdü?: "İndi ölünün yanına "Mercedes" basdırmalıdırlar?!"
    İlahiyyatçı hansı "adət"i yıxıb sürüdü?: "İndi ölünün yanına "Mercedes" basdırmalıdırlar?!"
  • 
  • "Oğlunu həbsdən azad edəcəyik" deyib, 22 minini mənimsədi
    "Oğlunu həbsdən azad edəcəyik" deyib, 22 minini mənimsədi
  • 
  • Ali məktəblərə qəbul olanların yarısı ixtisasından narazıdır - Səbəb nədir? - VİDEO
    Ali məktəblərə qəbul olanların yarısı ixtisasından narazıdır - Səbəb nədir? - VİDEO
  • 
  • Beyni zombiləşdirən qidalar...
    Beyni zombiləşdirən qidalar...
  • 
  • Azərbaycan boksçuları Gürcüstanda 7 medal qazandılar
    Azərbaycan boksçuları Gürcüstanda 7 medal qazandılar
  • 
  • İran-İsrail savaşı ilə bağlı QORXUNC SSENARİ – Bu ölkələr də münaqişəyə daxil ola BİLƏR
    İran-İsrail savaşı ilə bağlı QORXUNC SSENARİ – Bu ölkələr də münaqişəyə daxil ola BİLƏR
  • 
  • İrandan təxliyə: Qazaxıstanın 6 vətəndaşı ölkəmizə keçdi - Foto
    İrandan təxliyə: Qazaxıstanın 6 vətəndaşı ölkəmizə keçdi - Foto
  • 
  • Qurtuluş günü münasibətilə “İnan mənə” tamaşası nümayiş etdirilib — FOTOLAR
    Qurtuluş günü münasibətilə “İnan mənə” tamaşası nümayiş etdirilib — FOTOLAR
  • 
  • Qazaxda evə basqın - 3 nəfərə xəsarət yetirildi
    Qazaxda evə basqın - 3 nəfərə xəsarət yetirildi
  • 
  • Xəbəri olmadan adına şirkət açıldı, 17 min manat vergi borcu gəldi - VİDEO
    Xəbəri olmadan adına şirkət açıldı, 17 min manat vergi borcu gəldi - VİDEO
  • 
  • Ağstafada ər 18 yaşlı arvadının başını kəsib - AĞIR CƏZA VERİLDİ
    Ağstafada ər 18 yaşlı arvadının başını kəsib - AĞIR CƏZA VERİLDİ
  • 
  • Fərid Qayıbov: "Cənub zonasında boks ənənələri var"
    Fərid Qayıbov: "Cənub zonasında boks ənənələri var"
  • 
  • Məhkəmə "Azərbaycan Dəmir Yolları"nın yanacağını satan maşinistə cəza verdi
    Məhkəmə "Azərbaycan Dəmir Yolları"nın yanacağını satan maşinistə cəza verdi
  • 
  • "Maraqlıdır ki, Azərbaycan Dəmir Yolları belə ifrat yüksək qiyməti hansı təbəqə üçün müəyyən edib?"
    "Maraqlıdır ki, Azərbaycan Dəmir Yolları belə ifrat yüksək qiyməti hansı təbəqə üçün müəyyən edib?"
  • 
  • Şahin Şıxlinski bizi onların əlindən aldı, Yoxsa...
    Şahin Şıxlinski bizi onların əlindən aldı, Yoxsa...

Son xəbərlər :
  • BMT-dən Rusiya-Azərbaycan gərginliyinə reaksiya
  • Rusiya Azərbaycana nota verdi - FOTO
  • Azərbaycan Polisi 107 yaşında!
  • TƏCİLİ! Azərbaycan diasporunun rəhbəri Şahin Şıxlinski sərbəst buraxıldı
  • Şahinin hansısa cinayətə görə saxlanılması... - Elçin Şıxlı
  • Voronejdə OMON azərbaycanlı sahibkarın evinə basqın etdi-Yusif Xəlilov saxlanılıb /VİDEO
  • Ağstafada Məhsul bayramı keçirilib - FOTOLAR
  • “Rusiya Azərbaycan internetinə müdaxilə edə bilər – "Milli informasiya təhlükəsizliyi üzrə fövqəladə vəziyyət elan olunmalıdır”
  • "Rusiyadakı bu həbslər siyasi təzyiq aktıdır" - “Azərbaycan bu məsələyə biganə qala bilməz"
  • “Atam şahid qismində saxlanılıb, məni azad etdilər” –Şahin Şıxslinskinin oğlu danışdı
  • Yekaterinburqdakı diasporumuzun rəhbəri də həbs olundu - Video
  • Bu vəzifəli şəxslərin məhkəmələri başlayır
  • Bu vəzifəli şəxslərin məhkəmələri başlayır
  • Nazirlik sertifikasiya imtahanı barədə məlumat yaydı: 2300-dən çox müəllim işdən çıxarıldı
  • Həftə sonuna kimi yağış yağacaq – Xəbərdarlıq
  • İlham Əliyev sərəncam imzaladı
  • Rusiyalı kapitan: AZAL-ın təyyarəsini vurmağı Müdafiə Nazirliyi əmr etdi
  • Azərbaycanda rusdilli məktəblər BAĞLANIR?
  • Azərbaycanda müvəqqəti olma müddəti uzadılmış əcnəbilərin NƏZƏRİNƏ
  • Rusiya XİN-dən Azərbaycanla bağlı vacib AÇIQLAMA
  • Ana səhifə
  • İqtisadi xəbərlər və təhlil
  • Siyasi analitik yazılar
  • Ölkə
  • Bölgə
  • Mədəniyyət
  • Şou-biznes
  • Dünya
  • Kriminal
  • Din
  • İdman
  • Tarix
  • Müsahibə
  • Hadisə
  • Sosial
  • Problem
  • Gündəm
  • Korrupsiya
  • Foto reportaj
  • Video müsahibə

Nizami Cəfərov: "Vopşe", "tak çto", "znaçit" kimi sözləri dilimizin lüğətinə daxil etməliyik"

  • Tarix: 17-05-2025, 14:42

"Kənd təsərrüfatına, biologiyaya aid o qədər sözlərimiz var ki, onları sadə vətəndaşlar bilmirlər. Halbuki, bu sözlərin böyük hissəsi xalq dilindən gəlib".

Mediaxeberleri.Az Azərbaycanda Atatürk Mərkəzinin direktoru, akademik Nizami Cəfərovun Teleqraf.com-a verdiyi müsahibəsini təqdim edir:

- Nizami müəllim, Azərbaycan dili müasir çağırışlar, süni intellektin və digər kommunikasiya imkanlarının artdığı dövrdə özünü necə göstərir? Söz ehtiyatları indiki dövrdə nə dərəcədə effektiv formada tətbiq edilir?

- Azərbaycan dilində sözlərin sayı müxtəlif parametrlərlə ölçülür. Bu mənada əslində süni intellekt dilin bütün imkanlarına yiyələnmək deməkdir. Burada ilk növbədə ən böyük vəzifələrdən biri tərcümədir. Tərcümə dilin leksik, frazeoloji, üslubi imkanlarını oyadır. Dünyanın müxtəlif dillərində, xüsusilə də ingilis dilində mövcud olan bütün sözlərin, ifadələrin qarşılığı internet məkanına yerləşdirilməlidir ki, ingilis dilli mətn də normal şəkildə tərcümə olunsun. Ona görə də dillərin qarşılaşdırılması Azərbaycan dilində heç vaxt yadımıza düşməyən sözləri, ifadələri belə oyadır. Bu, daha çox adi danışıqda, yazıda istifadə etmədiyimiz sözlərə aiddir. Dilimizdə xeyli sözlər var ki, ehtiyac olarsa, onlar istənilən vaxtı mətnə gətirilə bilər.

- Yəni, hələ də istifadə etmədiyimiz söz ehtiyatlarımız var deyirsiniz…

- Azərbaycan dilinin tərkibində heç də çox vaxt istifadə etmədiyimiz zəngin elmi, intellektual qat var. Bu, bütün elmlərə aid olan sözlərdir ki, ancaq terminoloji lüğətlərə düşür. O da düşsə... Söhbət Azərbaycan dilinin terminoloji lüğətindən gedir. Məsələn, kənd təsərrüfatına, biologiyaya aid o qədər sözlərimiz var ki, onları sadə vətəndaşlar bilmirlər. Halbuki, bu sözlərin böyük hissəsi xalq dilindən gəlib. Bunu ancaq o sahənin mütəxəssisləri bilirlər. Misal olaraq, biologiya elminin çoxlu sahələri üzrə mütəxəssislərin hər biri öz sahəsinin leksikonunu mənimsəyib. Bu cür hallar bütün elmlərə aiddir. Ona görə də bu sözlər daim sanki pərdə arxasında qalır.

- Söz ehtiyatları nə vaxt daha çox köməyimizə çatır?

- Dillər qarşılaşanda, buna ehtiyac olanda, o sözlər istər-istəməz ortaya çıxır. Azərbaycan dilində olan bütün sözlər ifadələr, eyni sözün müxtəlif mənaları, yəni, omonimlik və s. hesablansa, yarım milyona qədər söz var. Dilimizdə işlənən bütün sözlərin lüğətini hazırlasaq, bunun say həcmi yarım milyondan çox olacaq. Onun da 120-130 minə qədərini bir insan özündə güc tapsa, bir lüğətdə ümumiləşdirə bilər. Yəni, az-çox peşəkar insan kitablardan mətbuatdan, istifadə edib, Azərbaycan dilinin mükəmməl orfoqrafiya lüğətini yaratmaq istəsə, həmin sözlərdən istifadə edə biləcək.

- İndiki halda lüğətlərdə niyə az sözdən istifadə olunur?

- Ona görə ki, hər lüğətin öz funksiyası var. Üzərində ən çox işlədiyimiz və sözlərin sayını qəbul etdiyimiz, mülahizə yürütdüyümüz "Orfoqrafiya lüğəti" mövcuddur. Amma "Orfoqrafiya lüğəti"nin tərtibində çox ciddi problemlər var. Çünki "Orfoqrafiya lüğəti"ni tərtib edənlər prinsip etibarı ilə söz anlayışını dəqiqləşdirmirlər. Amma son vaxtlar Afaq Məsudun təşəbbüsü ilə ləğv edilmiş Tərcümə Mərkəzinin hazırladığı "Orfoqrafiya lüğəti" üzərində ciddi elmi tədqiqat aparılmışdı. Məhz bu lüğətdən aydın oldu ki, Azərbaycanda "Orfoqrafiya lüğəti"nə düşməli olan sözlərin sayı 80 minə qədərdir. Bu qədər sözün yazılışını bir azərbaycanlı bilirsə, o sözlərdən törəyən yarım milyondan artıq sözün də yazılışını biləcək.

- Yəni dilimizin lüğət tərkibində "söz azdır" arqumenti çox zəifdir deyirsiniz...

- "Azərbaycan dilinin lüğət tərkibində sözlərin sayı azdır" və yaxud "biz bu sözləri bilmirik" kimi düşüncələrlə məsələyə yanaşmaq düzgün deyil. Lüğət tərkibinin hər bir insanın təsəvvüründə, təxəyyülündə, istifadəsində, ünsiyyətində vəziyyəti fərqlidir. Ümumiyyətlə dilin potensialında vəziyyəti tamam başqadır. Bu, dünyanın inkişaf etmiş bütün dillərində belədir. İngilis, fransız, alman dillərində də bu tendensiya mövcuddur.

- Türk dilləri içərisində ən çox lüğət tərkibi tədqiq olunan dil hansıdır?

- Bu, Türkiyə türkcəsidir. Onlarda da sözlərin sayı təxminən bizdəki qədərdir. Yəni, onlarda da sözləri topladıqda yarım milyonu keçir.

- Ən çox söz ehtiyatına malik dil hansıdır?

- İngilis dilində sözlərin sayı daha çoxdur. Bunun da səbəbləri var. Çünki ingilis dilinin məşhur lüğətlərində, ingilis dilli mətbuatda gedən bir ərəb, türk, fars sözünə rast gəlirlərsə və hələ də populyar deyilsə, onu da lüğətə daxil edirlər. Bir dəfə işlənən sözü belə lüğətə salırlar. Onun ingilis dilində ekzotikası, koloriti varsa, dərhal lüğətə daxil edilir.

- Azərbaycan dilində söz yaratmaq potensialı nə qədər böyükdür?

- Biz gərək dilimizdə, xüsusən də danışıqda təsadüfən işlədilən rus sözlərini də, məsələn, "vopşe", "tak çto", "znaçit" kimi sözləri də dilimizin lüğətinə daxil edək. Çünki bu sözlər artıq bizim leksikonumuzda var. Eyni zamanda mətbuatı vərəqləyib görsək ki, orada hələ də yayqın olmayan bir ingilis, fransız, ərəb, İndoneziya, hind sözü varsa, onu da lüğətə daxil edə bilərik. Məhz bu cür dildə sözlərin sayını artırmaq olur. Bir var əsas lüğət fondu, dilin lüğət tərkibi, bir də var ki, dilin lüğət tərkibində ehtimal olunan biləcək söz yaradıcılığı prosesləri. Çünki biz hər gün söz yarada bilirik. Dəmirçi sözü varsa, sabah, taxtaçı sözü də ola bilər. Yəni, bu potensialı da nəzərə almaq lazımdır.


Oxunub: 1 185
Xəbəri paylaş
  • Facebook
  • Twitter
  • Whatsapp
  • Telegram
Paylaş:

  • Reklam

  • Xəbər lenti

    Bu gün, 01:24 | BMT-dən Rusiya-Azərbaycan gərginliyinə reaksiya
    Bu gün, 01:23 | Rusiya Azərbaycana nota verdi - FOTO
    Bu gün, 00:43 | Azərbaycan Polisi 107 yaşında!
    Bu gün, 00:23 | TƏCİLİ! Azərbaycan diasporunun rəhbəri Şahin Şıxlinski sərbəst buraxıldı
    Dünən, 23:57 | Şahinin hansısa cinayətə görə saxlanılması... - Elçin Şıxlı
    Dünən, 22:50 | Voronejdə OMON azərbaycanlı sahibkarın evinə basqın etdi-Yusif Xəlilov saxlanılıb /VİDEO
    Dünən, 22:50 | Ağstafada Məhsul bayramı keçirilib - FOTOLAR
    Dünən, 22:47 | “Rusiya Azərbaycan internetinə müdaxilə edə bilər – "Milli informasiya təhlükəsizliyi üzrə fövqəladə vəziyyət elan olunmalıdır”
    Dünən, 22:43 | "Rusiyadakı bu həbslər siyasi təzyiq aktıdır" - “Azərbaycan bu məsələyə biganə qala bilməz"
    Dünən, 22:20 | “Atam şahid qismində saxlanılıb, məni azad etdilər” –Şahin Şıxslinskinin oğlu danışdı
    Dünən, 21:35 | Yekaterinburqdakı diasporumuzun rəhbəri də həbs olundu - Video
    Dünən, 18:04 | Bu vəzifəli şəxslərin məhkəmələri başlayır
    Dünən, 18:02 | Bu vəzifəli şəxslərin məhkəmələri başlayır
    Dünən, 16:53 | Nazirlik sertifikasiya imtahanı barədə məlumat yaydı: 2300-dən çox müəllim işdən çıxarıldı
    Dünən, 16:49 | Həftə sonuna kimi yağış yağacaq – Xəbərdarlıq
    Dünən, 16:36 | İlham Əliyev sərəncam imzaladı
    Dünən, 15:39 | Rusiyalı kapitan: AZAL-ın təyyarəsini vurmağı Müdafiə Nazirliyi əmr etdi
    Dünən, 15:31 | Azərbaycanda rusdilli məktəblər BAĞLANIR?
    Dünən, 15:28 | Azərbaycanda müvəqqəti olma müddəti uzadılmış əcnəbilərin NƏZƏRİNƏ
    Dünən, 15:13 | Rusiya XİN-dən Azərbaycanla bağlı vacib AÇIQLAMA
    Dünən, 14:20 | "Sputnik Azərbaycan"la bağlı saxlanılanların sayı ARTDI - RƏSMİ
    Dünən, 13:01 | Rusiyadan Azərbaycan məhsullarına QADAĞA
    Dünən, 12:54 | Oxu.az-ın 12 yaşı tamam olur
    Dünən, 12:51 | Pezeşkian Xankəndiyə gəlir
    Dünən, 12:44 | İran mollasını Allahdan üstün tutanlar - Düşmənçiliyin arxasında şəxsən Xamenei durur
    Dünən, 12:41 | Hərbi bileti olmayanlar hansı işlərdə çalışa bilməz? - AÇIQLAMA
    Dünən, 12:33 | Solovyov Azərbaycanı hədələdi: “pomidorunuzu almarıq”!
    Dünən, 12:23 | "Rusla ingiliscə danışa biliriksə, rus dilinə ehtiyac yoxdur" - Professor
    Dünən, 12:11 | Ukrayna PUA-ları Rusiyanın İjevsk şəhərinə hücum etdi – müəssisələrə zərbələr endirilib
    Dünən, 12:04 | Azərbaycanda xüsusi karantin rejimi bu tarixə qədər UZADILDI
    Dünən, 11:58 | Rusiyanın ekspertiza nəticəsi yalan çıxdı - Ziyəddin nədən ölüb?
    Dünən, 10:56 | Rusiyada qətlə yetirilən azərbaycanlı qardaşlar Ağcabədidə dəfn edildi
    Dünən, 10:04 | Azərbaycanda avronun məzənnəsi 2 manatı ötdü
    Dünən, 10:02 | Rusiya bir gecədə 60 PUA vurdu
    Dünən, 09:48 | Bu ailələrdə hər uşağa ayda 140 manat ödəniləcək
    Dünən, 09:47 | Dövlətə xəyanətdə təqsirli bilinən şəxs həbs edildi
    Dünən, 09:45 | MN-dən əhaliyə xəbərdarlıq: Təşvişə düşməyin!
    Dünən, 01:50 | Milli QHT Forumu Rusiyada azərbaycanlıların qətl və zorakılığa məruz qalmasına dair bəyanat yaydı
    Dünən, 01:45 | Aslan İsmayılov: “Canfəşanlıq edənlər Rusiyanı özünə vətən sayan, Azərbaycanda ucuz şoular hesabına “xeyriyyəçi” kimi tanınanlardır”
    Dünən, 01:08 | Bu gündən Azərbaycanda qohum evliliyi qadağan edilir
    Dünən, 01:03 | Kanada Rusiyanın dondurulmiş aktivlərindən Kiyevə milyardlarla dollar verib
    Dünən, 00:22 | Rusiyada daha bir zorakılıq: Bu dəfə qadını döydülər - Video
    30-06-2025, 23:15 | Ali Radanın deputatı: "Yekaterinburqdakı hadisələr Rusiyanın ksenofob imperiya olduğunun sübutudur"
    30-06-2025, 22:33 | Ərdoğan Azərbaycan xalqına təşəkkür etdi
    30-06-2025, 22:26 | "Haber Global": "Rusiyada azərbaycanlılara qarşı qeyri-insani davranış göstərilir" - VİDEO
    30-06-2025, 22:04 | Rusiyanın güc strukturlarının əməkdaşları yenidən Yekaterinburqdakı "Baku Plaza"ya gəliblər
    30-06-2025, 21:20 | Yekaterinburqda öldürülən azərbaycanlıların nəşi Vətənə gətirilib - VİDEO (Yenilənib)
    30-06-2025, 21:18 | Azərbaycanda şok OLAY: 5 aylıq hamilə ola-ola başqasına ərə getdi - VİDEO
    30-06-2025, 20:45 | Hərbi prokuror Azərbaycan sərhədinə getdi
    30-06-2025, 20:43 | Rus təyyarəsini Çinə qaçıran azərbaycanlı – Putinin partiyasındadır
    Davamı
Ana səhifə Haqqımızda Bizimlə əlaqə
  • Copyright © 2014 Mediaxeberleri.az
    Təsisçi və baş redaktor: Ələddin Kəsəmənli
    Ünvan: Ağstafa rayonu, Qıraq Kəsəmən kəndi
    Bizimlə Əlaqə: +994 55 629 38 32, +994 50 247 08 99
    E-mail: mediaxeberleri.az@gmail.com
  • Created Web Media
    Məlumat internet səhifələrində istifadə edildikdə müvafiq
    keçidin qoyulması, saytımıza istinad mütləqdir.