Azərbaycanın Trampdan gözləntiləri – TƏHLİL
Donald Trampın ABŞ-nin 47-ci prezidenti kimi and içməsi, bu mərasimdəki nitqi əsasən daxili problemlərə yönəlsə də, qlobal təhlükəsizlik və beynəlxalq münasibətlərin gələcəyinə də vurğular idi.
Trampın ABŞ-nin “Qızıl dövrü”nün başlanmasını qeyd etməsi onun “Amerikanı bütün dünyada birinci yerə qoymaq” prioritetlərini icra etməsi deməkdir.
ABŞ-nin yeni dövrdəki strategiyası təbii ki, Azərbaycanın da diqqət mərkəzindədir. Bakı Vaşinqtonla Tramp administrasiyası dövründə səmərəli, qarşılıqlı hörmət və maraqların təmininə əsaslanan əlaqələr qurmaqda maraqlıdır. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Donald Trampa ünvanladığı təbrik məktubunun xarakteri və məzmunu da Bakının Ağ Evdən konstruktiv istiqamətlərdəki gözləntilərini ifadə edir.
Trampın bəzi sərəncamlarına ümumi baxış
Trampın Oval Ofisdəki kürsüsünə əyləşər-əyləşməz imzaladığı sərəncamlar ABŞ-nin daxili prioritetlərdə müdafiə və təhlükəsizlik siyasətinin güc vasitəsilə həyata keçiriləcəyini vurğulayır. Xüsusilə Meksika kartellərinin xarici terror təşkilatı kimi tanınması, ABŞ-nin cənub sərhədləri boyunca fövqəladə vəziyyət elan edilməsi, sərhədə qoşunların yerləşdirilməsi qərarı Trampın sərhəd təhlükəsizliyi planlarında uğurlu nəticə əldə etməyinə hesablanıb. Hərçənd ki, sərhəd təhlükəsizliyi planlarının uğur qazanması üçün milyardlarla dollar lazımdır və bu, bəlkə də heç yaxın 4 ildə həll olunmayacaq.
İlk baxışda Trampın sərəncamlarındakı “daxili kataloq” ABŞ-ın öz prioritetlərinə cavab vermək üçün qlobal fəaliyyətini məhdudlaşdıracağı təəssüratları yarada bilərdi.
Lakin Trampın nitqində Panama kanalının Çinin strategiyasını zəiflətmək məqsədilə geri alınması kimi elan etdiyi strategiya, ABŞ-nin Marsa ekspedisiya göndərməyə vurğular etməsi həmin təəssüratları xarici siyasət doktrinasına yönəldir.
Trampın nitqində ABŞ-nin müttəfiqləri və ya ittifaqlar haqqında heç bir söz yox idi. Rusiya-Ukrayna müharibəsindən də söz açılmayıb. Yaxın Şərqlə bağlı yeganə qeyd edilən müşahidə, andiçmə mərasimindən bir qədər əvvəl HƏMAS-ın bəzi israilli girovları azad etməsi olub.
Bununla belə, nitqdən sonra Trampın ABŞ-nin Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatından, Paris İqlim Sazişindən çıxarmaq barədəki qərarları, Rusiyaya Ukraynadakı müharibəni dayandırmaq barədəki ultimatumu Vaşinqtonun beynəlxalq rəqabət arenasında fərqli siyasət izləyəcəyini söyləməyə əsas verir.
Yəni, Trampın elan etdiyi prioritetlər:
- ABŞ-nin qlobal fəaliyyəti yenidən nəzərdən keçirdiyini nəzərdə tutur,
- Bununla paralel olaraq, ABŞ-nin beynəlxalq təhlükəsizlik və sabitliyin təminatçısı kimi böyük rol almaq üçün imtiyazlarını genişləndirəcəyini əhatə edir.
Əliyevin Trampdan gözləntiləri
Donald Trampın Amerikanı strateji güc vitrinində ən önə çıxarmaq planı ABŞ-nin xaricdəki maraqlarının təmini üçün lazım olan maliyyələri məhdudlaşdırmaqla müşayiət oluna bilər. Yəni, demokratlardan, o cümlədən sələfi Co Baydendən fərqli olaraq cənab Tramp beynəlxalq və regional konyunkturadakı “demokratik” hərəkatlara, “demokrat” dövlət və hökumət başçılarına Ağ Evin təyin etdiyi büdcəni ya dondura, ya da onu əhəmiyyətli şəkildə azalda bilər.
Bu, ABŞ-nin beynəlxalq müdafiə siyasətindəki öhdəliklərini azaldacaq bir akt deyil, sadəcə olaraq Vaşinqtonun izafi xərclərə getmədən də supergüc iddialarının yerinə yetirilməsini əhatə edən prosesdir. Başqa sözlə, Trampın daha geniş baxışları ABŞ-nin müttəfiqləri, o cümlədən NATO üçün daha çox yükün bölüşdürülməsini əhatə edir, bir növ onları Vaşinqtonun zəmanətləri olmadan birbaşa rəqabət müstəvisinə itələyir.
ABŞ belə olan halda az məsuliyyətlə daha böyük işlər görməyi qarşıya məqsəd qoya bilər ki, onun bu siyasətinin Cənubi Qafqazdan da yan keçməyəcəyi şübhəsizdir.
Bununla bərabər, Trampın Panama kanalını geri alacağına dair vədi, strateji dəyərinə görə Qrenlandiyaya olan marağı Azərbaycanın da öz prioritetlərindəki vurğuları ABŞ-yə rahat izah etmək imkanları qazandırır.
Bu mənada, Azərbaycan lideri İlham Əliyevin Donald Trampa məktubu Cənubi Qafqazın sülh və təhlükəsizlik naminə fərqli şəkildə yenidən qurulmasında ABŞ-nin faydalı iştirak perspektivinin qiymətləndirilməsidir.
Lakin Düşünülə bilər ki, Trampın Paris İqlim Sazişindən çıxması, COP29-da əldə edilmiş razılıqların icrası üzrə ABŞ-Azərbaycan münasibətlərinə mənfi təsirlər yarana bilər. Ancaq geniş bucaqdan bu məsələ yalnız texniki mübahisə predmeti kimi görünür, ona görə ki, Azərbaycanın ənənəvi enerji resurslarındakı payı, onun Avropa bazarlarındakı təhlükəsizlik rolu ABŞ-nin diqqətindən kənarda qala bilməz.
Tramp administrasiyası artıq milli enerji fövqəladə vəziyyəti elan edərək, daxili və xarici siyasətinin əsası kimi “enerji üstünlüyünü” vurğulayıb. Bu sənəd o iddiaya əsaslanır ki, enerji təhlükəsizliyi qlobal rəqabətin getdikcə daha vacib bir teatrıdır. Belə bir enerji gündəmi Azərbaycanın maraqları ilə uyğundur. Çünki Azərbaycanın, əsasən, Cənub Qaz Dəhlizi kimi transregional enerji təşəbbüslərindəki mənşə və strateji rolu ABŞ üçün hədsiz qiymətlidir.
Bunları nəzərə alaraq, Azərbaycan Cənubi Qafqazda 2025-ci ildə geosiyasi təsir imkanlarını genişləndirən addımlara ABŞ-nin maraqlarının inteqrasiyasını hədəfləmiş kimi görünür. Azərbaycan onun da analizini aparır ki, regiondakı münasibətlər sistemindəki ABŞ-nin yeri Vaşinqtonun Rusiya, Çin və İranla əlaqələrinin necə olacağından asılı ola bilər. Yüksək ehtimalla İlham Əliyevin ABŞ rəsmiləri ilə gələcək təmasları zamanı bu amil nəzərə alınacaq. Cənubi Qafqaz səhnəsindəki enerji siyasəti ilə yananaşı, Zəngəzur dəhlizi layihəsi Azərbaycan-ABŞ münasibətlərini yeniləyən təsirli amil ola bilər. Bu mənada, ABŞ-nin gündəliyində Bayden administrasiyası dövründəkinin əksinə olaraq Ermənistanın yeri ən aşağı səflərə doğru düşə bilər.
Üstəlik, Azərbaycan Trampın yanaşmalarından onu da proqnozlaşdırır ki:
- Ağ Ev növbəti 4 ildə Cənubi Qafqazda Rusiya ilə məsafəli davranacaq,
- Vaşinqton Avropa İttifaqının Ermənistandakı missiyasına dəstək verməkdən yayınacaq,
- Vaşinqton ABŞ-Ermənistan Strateji Tərəfdaşlıq Xartiyasının icrasını faktiki olaraq dayandıracaq.
Aqşin Kərimov,
"Kaspi" qəzeti
Oxunub: 633
Xəbəri paylaş
Paylaş:
Reklam
