İyul ayında elm adamları Yer tarixinin ən qısa günlərini qeydə alıblar. Yerin daha da sürətlənməsi qlobal nəticələrə səbəb ola bilər.

2025-ci ilin iyul ayında Yer kürəsində qeyri-adi bir hadisə baş verib: bəzi günlərdə günün uzunluğu bir millisaniyədən çox qısalıb. İyulun 9, 10 və 22-də gün standart 86 400 saniyədən 1,3 millisaniyə qısa olub. Ekspertlərin proqnozuna görə, günün uzunluğunda oxşar azalma avqustun 5-də yenidən qeydə alınacaq.

Alimlərin bu cür dəyişiklikləri qeydə almaları ilk dəfə deyil. Məsələn, 2020-ci il iyulun 19-da gün 1,47 millisaniyə, 2022-ci il iyunun 30-da 1,59 millisaniyə qısalıb, rekord isə 2024-cü il iyulun 5-də qeydə alınıb - mənfi 1,66 millisaniyə.

Buzlaqların əriməsi, tektonik plitələrin hərəkəti və atmosfer prosesləri bu fenomendə iştirak edə bilər. Kaliforniya Universitetinin astronomu Devid Cuittanın sözlərinə görə, bütün bunlar planetdəki kütlənin paylanmasına təsir göstərir və bu da öz növbəsində impuls momentinin qorunması qanununa görə fırlanma sürətində əks olunur.

Kiçik görünən dəyişikliklər – millisaniyələrin fraksiyaları – kompüter sistemlərinin, peyklərin və qlobal vaxt koordinatlarının dəqiq işinə təsir göstərə bilər. Mütəxəssislər xəbərdarlıq edirlər ki, planetin fırlanması daha da sürətlənsə, bir saniyəni silməklə Koordinasiya edilmiş Universal Vaxtı (UTC) qısaltmaq lazım gələ bilər. Bu, tarixdə ilk dəfə "mənfi saniyə" adlanan bir şey olacaq.

Texniki çətinliklərlə yanaşı, təbii nəticələr də ola bilər. Daha sürətli fırlanma səbəbindən su qütblərdən ekvatora doğru sürüşməyə başlayır ki, bu da nəzəri olaraq dəniz səviyyəsinin qalxmasına səbəb ola bilər. Fırlanma sürətinin cüzi artımı - saatda bir kilometr - ekvatorda suyun səviyyəsini bir neçə santimetr qaldıra bilər. Bu, sahilyanı rayonlarda daşqın riski yaradır.

Sürətlənmə əhəmiyyətli olarsa - məsələn, 160 km/saat - dəniz səviyyəsi o qədər dəyişə bilər ki, ekvator zonaları su basmağa başlayar.

Digər bir mənfi nəticə günəş gününün uzunluğunun dəyişməsidir. Əgər gün cəmi 22 saat uzanarsa, bu, insanın sirkadiyalı ritmlərini poza bilər. Alimlərin fikrincə, hətta yay vaxtına adi keçid artıq infarkt, insult və yol-nəqliyyat hadisələri riskinin artmasına səbəb olur. Və gündəlik iki saatlıq növbə ilə bu risklər daha da artacaq.

NASA astronomu doktor Stan Odenvald da fırlanma sürətindəki dəyişikliyin hava şəraitinə təsir göstərə biləcəyini, xüsusən də qasırğaların potensial olaraq daha da gücləndiyini və daha çox enerji daşıyacağını qeyd edir.

Yerin fırlanması, ümumiyyətlə, sabit hesab edilsə də, tədqiqatçılar buna Ayın cazibə qüvvəsi, okean axınları, planetin nüvəsinin vəziyyəti və qlobal iqlim dəyişikliyi kimi çoxsaylı amillərin təsir göstərdiyini etiraf edirlər.