Mediaxeberleri.az
    
  • MƏRKƏZİ ASİYANIN TÜRK DÖVLƏTLƏRİ TÜRKİYƏYƏ XƏYANƏT ETDİLƏRMİ? - Böyük Turanın var olmasının iki ana şərti
    MƏRKƏZİ ASİYANIN TÜRK DÖVLƏTLƏRİ TÜRKİYƏYƏ XƏYANƏT ETDİLƏRMİ? - Böyük Turanın var olmasının iki ana şərti
  • 
  • Məbəd, yoxsa hərbi baza?! - Xocalıdan kadrlar şok yaratdı - VİDEO
    Məbəd, yoxsa hərbi baza?! - Xocalıdan kadrlar şok yaratdı - VİDEO
  • 
  • Bu gün xristian dünyası Pasxa bayramını qeyd edir
    Bu gün xristian dünyası Pasxa bayramını qeyd edir
  • 
  • İcra başçısı musiqi müəllimini özünə müavin təyin etdi
    İcra başçısı musiqi müəllimini özünə müavin təyin etdi
  • 
  • Naxçıvanda bacısını öldürən şəxs: "Namusumu küçələrə atmısan"
    Naxçıvanda bacısını öldürən şəxs: "Namusumu küçələrə atmısan"
  • 
  • Tarixdən dərs çıxaran Gürcüstan seçimini etdi - Azərbaycanla müttəfiqliyin önəmi
    Tarixdən dərs çıxaran Gürcüstan seçimini etdi - Azərbaycanla müttəfiqliyin önəmi
  • 
  • “BU, XƏYANƏTDƏN BAŞQA BİR ŞEY DEYİL...” - “Rusiya digər xalqlar üçün də problem yaradacaq”
    “BU, XƏYANƏTDƏN BAŞQA BİR ŞEY DEYİL...” - “Rusiya digər xalqlar üçün də problem yaradacaq”
  • 
  • Yeni Papa onlardan biri ola bilər - Fotolar
    Yeni Papa onlardan biri ola bilər - Fotolar
  • 
  • Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Çinin "Sinxua" agentliyinə müsahibə verib
    Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Çinin "Sinxua" agentliyinə müsahibə verib
  • 
  • Bakıda qayınata kürəkənini bizlə öldürdü
    Bakıda qayınata kürəkənini bizlə öldürdü
  • 
  • Ağstafada məktəblilərin iştirakı ilə "Türk dünyasının liderləri - Heydər Əliyev və Atatürk" adlı tədbir keçirilib - FOTOLAR
    Ağstafada məktəblilərin iştirakı ilə "Türk dünyasının liderləri - Heydər Əliyev və Atatürk" adlı tədbir keçirilib - FOTOLAR
  • 
  • Bakıda 3 nəfəri qətlə yetirən şəxs cəzasını ömürlük çəkəcək - QƏRAR
    Bakıda 3 nəfəri qətlə yetirən şəxs cəzasını ömürlük çəkəcək - QƏRAR
  • 
  • Qazaxda şair Vəli Xramçaylının 70 illiyinə həsr edilmiş yubiley tədbiri keçirilib
    Qazaxda şair Vəli Xramçaylının 70 illiyinə həsr edilmiş yubiley tədbiri keçirilib
  • 
  • Bu gün akademik Zərifə Əliyevanın doğum günüdür
    Bu gün akademik Zərifə Əliyevanın doğum günüdür
  • 
  • Əmisi qızınızı küçədə öldürmək istəyən şəxsə 14 il HƏBS CƏZASI
    Əmisi qızınızı küçədə öldürmək istəyən şəxsə 14 il HƏBS CƏZASI
  • 
  • Həcc ziyarətinə gələnlərə ağır cəza tətbiq olunacaq
    Həcc ziyarətinə gələnlərə ağır cəza tətbiq olunacaq
  • 
  • Yeznəsini bıçaqlayan şəxsə 4 il həbs cəzası verildi
    Yeznəsini bıçaqlayan şəxsə 4 il həbs cəzası verildi
  • 
  • Azərbaycan əhalisinin DİQQƏTİNƏ: Maaşlar belə HESABLANACAQ
    Azərbaycan əhalisinin DİQQƏTİNƏ: Maaşlar belə HESABLANACAQ
  • 
  • Ermənistanın idxal-ixrac əməliyyatlarının iqtisadi təhlili layihəsinə start verildi
    Ermənistanın idxal-ixrac əməliyyatlarının iqtisadi təhlili layihəsinə start verildi
  • 
  • Baku TV-də “Xocalı. Son toy...” filmi nümayiş olunacaq
    Baku TV-də “Xocalı. Son toy...” filmi nümayiş olunacaq
  • 
  • "Sosial yardım" adıyla DƏLƏDUZLUQ: DSMF-dən vətəndaşlara XƏBƏRDARLIQ
    "Sosial yardım" adıyla DƏLƏDUZLUQ: DSMF-dən vətəndaşlara XƏBƏRDARLIQ

Son xəbərlər :
  • Bu şəxslərə ŞAD XƏBƏR - Maaşları 100 MANAT ARTACAQ
  • Yaşıl Dünya hərəkatında Azərbaycanın rolu
  • Baş həkim olmaq arzusu ona baha başa gəldi...
  • Azad edilən ərazilərdə neçə nəfər məskunlaşıb? - Rəsmi
  • Rəis vəzifəsindən çıxarılan şəxsə daha yüksək vəzifə verildi
  • Bu sahədə çalışanlar 2209 manat alır - Rəsmi
  • «Turan işığında 150 il» - FOTO
  • Tanınmış azərbaycanlı iş adamının 16 milyonluq biznesini əlindən ALMAQ İSTƏYİRLƏR
  • Maşınına od vuran hərbçi danışdı - VİDEO
  • Erməni əsgəri "tok" vurub öldürdü
  • Media subyektlərinin nümayəndələri üçün kibertəhlükəsizlik mövzusunda təlim keçirildi - FOTO - YENİLƏNDİ
  • Ağstafanın icra başçısı növbəti səyyar qəbul keçirdi - FOTOLAR
  • "Axı sən özün kimsən ki, prodüserin də ola" — Tacir onu tənqid etdi
  • Tanınmış jurnalist icra başçısının müavini vəzifəsindən azad edildi
  • AFFA "Turan Tovuz"un məşqçisini cəzalandırdı
  • Azərbaycanın yeni hərbi prokuroru kollektivə təqdim olundu
  • Qazaxda Beynəlxalq Ailə Gününə həsr olunmuş tədbir keçirilib
  • Kür-Qıraq Kəsəmən məntəqəsində suyun səviyyəsi 12 sm artıb
  • Ölkə ərazisində yağıntılı və küləkli hava şəraiti davam edir
  • Azərbaycan Ordusunun mövqeləri müxtəlif istiqamətlərdən yenidən atəşə tutulub - VİDEO
  • Ana səhifə
  • İqtisadi xəbərlər və təhlil
  • Siyasi analitik yazılar
  • Ölkə
  • Bölgə
  • Mədəniyyət
  • Şou-biznes
  • Dünya
  • Kriminal
  • Din
  • İdman
  • Tarix
  • Müsahibə
  • Hadisə
  • Sosial
  • Problem
  • Gündəm
  • Korrupsiya
  • Foto reportaj
  • Video müsahibə

ANA DİLİMİZ - VARLIĞIMIZIN EVİDİR! – Evimizi və dilimizi qoruyaq!

  • Tarix: 31-07-2024, 16:27

Etibar Əliyev, millət vəkili, fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru

“Ana dili millətin mənəvi diriliyidir.” 

Firudun bəy Köçərli

Ana dilimiz haqqında saysız-hesabsız kitablar, məqalələr yazılıb. Dilimizin fəlsəfəsi haqqında yazılan əsərlərin sayı yox səviyyəsindədir. Bu təbiidir. Əgər Ali məktəblərdə “Fəlsəfə” fənninin tədrisi məhdudlaşdırılıbsa, dilin fəlsəfəsindən danışmağa dəyməz.

Ali məktəblərdə “Analitik fəlsəfə”nin tədrisi vacibdir. Ana dilimizin fəlsəfəsini Əhməd bəy Ağaoğlunun, Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin, Firudun bəy Köçərlinin, Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin, İsa Hüseynovun və digər yazıçı mütəfəkkirlərin əsərləri vasitəsilə qavramaq mümkündür. Xarici klassiklərin əsərlərinin dilimizə səhih tərcüməsi dilimizin zənginliyindən xəbər verir, dilin gözəlliyinə heyran olursan. Burada Çərkəz Qurbanlının, Vilayət Hacıyevin, Aydın Məmmədovun, Natiq Səfərovun, Qorxmaz Quliyevin tərcümələri mütləq qeyd olunmalıdır.

Təbii və süni dil!

2500 il bundan öncə Platon “Kratil” dialoqunu dilin fəlsəfəsinə həsr edib. Kratillə Germogen dil haqqında mübahisə edirlər. Kratil adların təbiiliyini, yəni onların nəsnələrin təbiətinə uyğun gəldiyini israr edir. Nəsnələr doğulur, yaranır, yaxud kəşf olunur. Onun adı, yarandığı andan etibarən mahiyyəti ilə uyğunluq təşkil edir. Germogen isə hesab edir ki, adlar nəsnələrə insanlar tərəfindən təsadüfən verilir. Nəsnələr insanın qarşısında peyda olur və ya ona təqdim edilir, o da ilk dəfə gördüyü predmetə ad verir. Kratilin tutduğu mövqe insanlar arasında tarixən qərarlaşmış təbii dilə, Germogenin fərziyyəsi isə ondan fərqli olaraq, tarixi və psixoloji ənənələrdən kənar və məqsədli surətdə yaradılan süni dilə uyğun gəlir. Zaman ötdükcə süni dilin təbii dil üzərində fəallaşan eroziya prosesi dirini öldürmək, təbii olanı süniləşdirmək kimi təhlükələr yaradır.

Əsl filosof, əsl şair, əsl yazıçı dilə, onun təmiz səsinə qulaq asır, onu özündə üzə çıxarır. Bu zaman onların dedikləri boşboğazlıq yox, yaradıcılıq, dünyanın yeni, hələ bu vaxta qədər görünməmiş tərəflərinin açılmasıdır. Təsadüfi deyildir ki, dilin saflığı “ilkin poeziyada” axtarılır.

Dilimizdə xarici terminlərin istifadəsi dilin təbiliyinə xələl gətirirmi?

Dilçi alimlər bu məsələni tədqiq etməlidirlər. Bu problemin iclaslar səviyyəsində qaldırılması azdır. Məsələn, mən deyirəm: “Anar məktəbi bitirib, yığışıb evdən getdi.” Bizim çoxumuz bu cümlədəki mənanı başa düşməyəcəyik. Lakin desəm ki, Anar abituriyent oldu. Onda söhbətin nədən getdiyini hamımız başa düşəcəyik. Abituriyent - latın dilində “yığışıb gedirəm” mənasını verir. Dilimiz digər dillər kimi xarici terminlərə həssasdır, lakin həmin terminləri işlətmək qaydalarına mütləq riayət olunmalıdır.

İnsan dil hesabına insandır, əlbəttə ki, burda metafora xüsusi yer tutur. Sözdə metafora məxsusi rol oynayır, dili gözəlləşdirir. Dil istər-istəməz metaforanın kristalına düşür. Təəssüflər olsun ki, metafora mövzusuna elmi tədqiqatlarda az rast gəlinir.

Bütün dillərin təkamül tarixi sadə cümlələrin qurulması ilə başlayır və zaman keçdikcə, həm sintaksis, həm də semantik məzmun baxımından mürəkkəbləşən mərhələyə qədər davam edir. Sadədən mürəkkəbə doğru bu irəliləyiş zamanı ünsiyyət üçün öncə ən ağır yük feillərin üzərinə düşür. Daha sonra isim, sifət, zərf əlavə olunur və cümlənin həcmi artır. Və ilk sözün zərurətdən irəli gələrək, felin əmr formasında yarandığını düşünə bilərik. Əmr forması ünsiyyət zamanı böyük rol oynayır və ondan istifadə edərkən, çox ehtiyatlı olmağı tələb edir. Düzgün istifadə edilmədikdə isə bu, arzuolunmaz nəticələrə gətirib çıxara bilir.

Bu məntiqlə Azərbaycanda Felə heykəl qoyulmalıdır!

Dilçilik təlimi cəmiyyətdə yaranır və yazıçılar tərəfindən müəyyənləşir, təsdiq edilir, əksər hallarda dilçilik institutları tərəfindən tənzimlənir, nizama salınır, yönəldilir. Cəmiyyət, yazıçılar, dilçilik institutları üzərlərinə düşən vəzifələri heç də hər zaman yerinə yetirmirlər. Son həlledici faktor dövlətdir. Azərbaycanda Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin və Prezident İlham Əliyevin dilimizə göstərdikləri yüksək qayğı göz önündədir. Dövlətimizin başçısının dilimizin inkişafı haqqında çağırışları örnəkdir, nümunədir.

Cəmiyyətin tələbatının ölçüsü yoxdur. Məsələn, Qarabağ mövzusu bitib-tükənməz mövzudur. Biz yazıçı və şairlərdən yeni əsərlər gözləyirik. Bir çox hallarda isə yazılan əsərlərin dili və məzmunu qıraqda qalır və əsərin müəllifinə yağdırılan təriflər mətni arxa plana çəkir. Dilçilik institutları yalnız tərifçiliklə məşğul olurlarsa onda tənqidə ehtiyac qalmır.

Dillər son dərəcə rəngarəng ifadə vasitələrinə malikdir və bir dildə kəskin emosional mənaya malik olan söz digər dildə neytral xarakter daşıya bilər. Məsələn, “sən yaşamağı bacarmırsan” Çin dilində ağır söyüşdür. Azərbaycan dilinə birbaşa tərcümədə isə nəsihət kimi qəbul oluna bilir. Dil özünə dialektik münasibət tələb edir: bir tərəfdən sadələşməyi, digər tərəfdən mürəkkəb fikirlərin ən incə çalarlarını əks etdirməyi...

İstənilən mədəniyyətin deqradasiyası dilin primitivləşməsinə səbəb olur. Yüz il bundan əvvəl yaşamış ziyalılarımız indiki qəzetləri oxusaydılar, bəlkə də, deyərdilər ki, bu, Azərbaycan dili deyildir.

XX əsrin əvvəllərində minillik mədəniyyətimizin ənənələrini dövrün tələbləri ilə üzvi vəhdətdə birləşdirən ziyalılarımızın həmin əsrin 30-cu illərində kütləvi şəkildə məhv edilməsi dilimizə ağır zərbə vurdu. Bugünkü təhsil sistemimizin yetişməkdə olan gənc nəsildə formalaşdırdığı dil yarımsavadsızlığı bu prosesi dərinləşdirib uçurum səviyyəsinə çatdırmışdır. Yeganə çarə inkişafın yeni məqamında klassiklərimizə qayıtmaq, insan hisslərinin və düşüncələrinin ən incə çalarlarını ifadə etmək qabiliyyəti ilə kompüter ifadə tərzinin dəqiqliyini birləşdirən bir dilə nail olmaqdır.

Dil haqqında ən mükəmməl aforizm isə böyük alman filosofu Martin Haydeggerə məxsusdur: “Dil varlığın evidir!”

Bizim varlığımızın da evi dilimizdir. Evimizi və dilimizi qoruyaq!


Oxunub: 1 047
Xəbəri paylaş
  • Facebook
  • Twitter
  • Whatsapp
  • Telegram
Paylaş:

  • Reklam

  • Xəbər lenti

    Bu gün, 14:08 | Bu şəxslərə ŞAD XƏBƏR - Maaşları 100 MANAT ARTACAQ
    Bu gün, 14:05 | Yaşıl Dünya hərəkatında Azərbaycanın rolu
    Bu gün, 13:30 | Baş həkim olmaq arzusu ona baha başa gəldi...
    Bu gün, 13:27 | Azad edilən ərazilərdə neçə nəfər məskunlaşıb? - Rəsmi
    Bu gün, 13:25 | Rəis vəzifəsindən çıxarılan şəxsə daha yüksək vəzifə verildi
    Bu gün, 13:23 | Bu sahədə çalışanlar 2209 manat alır - Rəsmi
    Bu gün, 08:53 | «Turan işığında 150 il» - FOTO
    Bu gün, 08:51 | Tanınmış azərbaycanlı iş adamının 16 milyonluq biznesini əlindən ALMAQ İSTƏYİRLƏR
    Bu gün, 08:37 | Maşınına od vuran hərbçi danışdı - VİDEO
    Dünən, 20:54 | Erməni əsgəri "tok" vurub öldürdü
    Dünən, 20:33 | Media subyektlərinin nümayəndələri üçün kibertəhlükəsizlik mövzusunda təlim keçirildi - FOTO - YENİLƏNDİ
    Dünən, 15:15 | Ağstafanın icra başçısı növbəti səyyar qəbul keçirdi - FOTOLAR
    Dünən, 14:55 | "Axı sən özün kimsən ki, prodüserin də ola" — Tacir onu tənqid etdi
    Dünən, 14:51 | Tanınmış jurnalist icra başçısının müavini vəzifəsindən azad edildi
    Dünən, 14:48 | AFFA "Turan Tovuz"un məşqçisini cəzalandırdı
    Dünən, 14:44 | Azərbaycanın yeni hərbi prokuroru kollektivə təqdim olundu
    Dünən, 11:13 | Qazaxda Beynəlxalq Ailə Gününə həsr olunmuş tədbir keçirilib
    Dünən, 11:07 | Kür-Qıraq Kəsəmən məntəqəsində suyun səviyyəsi 12 sm artıb
    Dünən, 10:38 | Ölkə ərazisində yağıntılı və küləkli hava şəraiti davam edir
    Dünən, 08:28 | Azərbaycan Ordusunun mövqeləri müxtəlif istiqamətlərdən yenidən atəşə tutulub - VİDEO
    13-05-2025, 16:00 | Magistratura imtahanının nəticələri elan olunub
    13-05-2025, 15:54 | Saleh Məmmədov işçilərin maaşından 50 manat kəsib? –ŞİKAYƏT
    13-05-2025, 15:43 | Qanunsuz abortla bağlı sərt cəza: 1 il həbs
    13-05-2025, 15:20 | ADY Qurban bayramı günlərində Qəbələyə əlavə reyslər təyin etdi
    13-05-2025, 15:18 | Əmək müqavilələri ilə bağlı işəgötürənlərə xəbərdarlıq
    13-05-2025, 15:16 | Qırmızı Ürəklər Fondu “Qurban payı” aksiyasına start verir
    13-05-2025, 11:57 | Tərtərdə 35 yaşlı qadın qətlə yetirilib, qayınatası tutuldu
    13-05-2025, 11:54 | Mədəniyyət Nazirliyi səhnə, səs və işıq avadanlıqlarının icarəsinə 232 min xərcləyəcək
    13-05-2025, 11:52 | Elm və Təhsil Nazirliyi milyonluq tenderi Ramiz Mehdiyevə məxsus olduğu bildirilən şirkətə verdi
    13-05-2025, 11:24 | 5 manatlıq yolu 435 manata aparan taksi sürücüsü saxlanıldı
    13-05-2025, 11:17 | Ötən il Azərbaycanda 91 nəfər insan alverinin qurbanı olub
    13-05-2025, 11:15 | Paracüdo üzrə dünya çempionatı: Dörd təmsilçimiz startı gözləyir
    13-05-2025, 11:13 | Diyetoloq gavalı yeməyin ürəyə necə təsir etdiyini açıqladı
    13-05-2025, 11:09 | Xəstəxanada öldüyü deyilən 18 yaşlı oğlan sağ imiş
    13-05-2025, 11:04 | Prezident İlham Əliyev Türkiyənin milli müdafiə nazirini qəbul edib
    13-05-2025, 11:02 | Bağçada uşaqlara xarab olmuş yeməklər verilir?
    13-05-2025, 10:59 | Kişi arvadını və intim əlaqədə olduğu ustanı öldürdü - Cinayətin TƏFƏRRÜATI
    13-05-2025, 10:55 | 50 il öncə... Elçibəy necə həbs olunmuşdu - Tələbəsinin YAZISI
    13-05-2025, 10:51 | Ötən gün vətəndaşların bank kartlarından neçə manat pul oğurlanıb?
    13-05-2025, 10:49 | 1600 manatadək artırılan müavinət kimlərə ödənilir?
    13-05-2025, 10:41 | Gündə iki stəkan qatıq yeməyin faydaları
    13-05-2025, 10:36 | Tut yarpağının xeyirləri: Şəkər xəstələri üçün müalicəvi təsir
    12-05-2025, 14:19 | Əmək müqavilələrinə qanunsuz xitam verilən onlarla şəxs işinə bərpa olunub
    12-05-2025, 13:48 | Daha Rusiyaya gedə bilməyəcəyik? - Ağır ŞƏRTLƏR - VİDEO
    12-05-2025, 13:45 | Talassemiya xəstəsi öz qanından istifadə edərək bir neçə nəfəri hərbi xidmətdən yayındırıb
    12-05-2025, 10:11 | Yenə azaldı, yenə Gürcüstana uduzduq – Səbəb nədir?
    12-05-2025, 09:35 | Hacıqabul RİH-in 100 minlik tenderi ləğv edildi
    12-05-2025, 09:33 | Ceyhun Bayramov Bəhreynə rəsmi səfərə yola düşdü
    12-05-2025, 09:30 | Ermənilər şokda: İrəvanda “Azərbaycan” yazılan pasportlar - FOTO
    11-05-2025, 21:14 | Şəhid polkovnik-leytenantın 13 yaşlı qızı vəfat etdi
    Davamı
Ana səhifə Haqqımızda Bizimlə əlaqə
  • Copyright © 2014 Mediaxeberleri.az
    Təsisçi və baş redaktor: Ələddin Kəsəmənli
    Ünvan: Ağstafa rayonu, Qıraq Kəsəmən kəndi
    Bizimlə Əlaqə: +994 55 629 38 32, +994 50 247 08 99
    E-mail: mediaxeberleri.az@gmail.com
  • Created Web Media
    Məlumat internet səhifələrində istifadə edildikdə müvafiq
    keçidin qoyulması, saytımıza istinad mütləqdir.