QAZAX MAHALININ BÖYÜK OĞLU - Professor Əhməd Seyidov
Professor Əhməd Seyidov 1937- ci illərin repressiyasına qalib gəlmiş böyük maarifçi, güclü şəxsiyyət idi. Heç bir siyasi-əxlaqi mühit, hakim elita onun əqidəsini əyə bilməmişdir.
O, ermənilərin tüğyan etdiyi bir dövrdə M.C.Bağırovla üzbəüz görüşlərində bu millətçi və yaltaq fərdləri ifşa etmiş böyük Azərbaycanlı idi.
ADPİ- nun direktoru vəzifəsində çalışarkən milli müəllim kadrların yetişməsində erməni partiya funksionerlərinə qarşı hər zaman mübarizə aparmış Qazağın böyük oğlu - Əhməd Seyidovun əziz xatirəsi hələ də onu tanıyan insanların qəlbində yaşayır.
Əhməd Yusif oğlu Seyidov 1892-ci ildə mart ayının 31-də Yelizavetpol quberniyasının Qazax qəzasının Aslanbəyli kəndində Seyid Nigari nəslindən olan Yusif Seyidovun və Xədicə xanımın ailəsində dünyaya göz açmışdır. Dörd-beş yaşalarında olarkən atasını itirən Əhməd Xədicə xanımın himayəsində böyüyür.
Əvvəlcə Hacı Mahmud Əfəndinin kənddə açdığı hücrədə yazıb-oxumağı öyrəndikdən sonra təhsilini Əhməd Ağa Mustafayevin məktəbində davam etdirir.
İllər sonra Əhməd Seyidov o günləri xatırlayaraq yazırdı:
"Əhməd ağa nəinki şagirdləririnə dərs verər, o, həm də uzaq kəndlərdən onun məktəbinə gələn uşaqları evində saxlayıb yedizdirərdi. Biz oxuduğumuz müddətdə bir dəfə də olsun ondan yersiz hərəkət, uca səs tonu , pis münasibət görmədik. Onun şagirdlərinə mənəvi təsiri olduqca böyük idi. Əhməd ağa elə dərs keçirdi ki, həmin dərsə getməmək olmazdı."
Əhməd ağa Xədicə xanımı inandıra bilmişdir ki, Əhməd çox qabiliyyətli uşaqdır, onun elmə yüksək həvəsi var, gələcəyi üçün hökmən təhsilini davam etdirməlidir. Əhməd ağanın məsləhətindən sonra Xədicə xanım övladının Qori Müəllimlər Seminariyasında oxumasına qərar verir.
O dövrdə Qori Müəllimlər Seminariyasında ödənişli və ödənişsiz əsaslarla təhsil almaq mümkün idi. İmtahanları daha müvəffəqiyyətlə verənlər dövlət hesabına oxuya bilərdilər. Ödənişli şöbəyə daxil olan Əhməd Seyidov qəbuldan üç gün sonra yaxşı imtahan vermiş tələbə kimi ödənişsiz oxuyan tələbələr sırasına daxil edilir.
___//____
1911-ci ildə Qori Müəllimlər Seminariyasına qəbul olan Ə. Seyidov 1917-ci ildə tələbə yoldaşları ilə birgə Qori Müəllimlər Seminariyasının son buraxılışının məzunlarından idi. O, pedaqoji fəaliyyətinə Aslanbəylidəki evinin ikinci mərtəbəsində məktəb açmaqla başlayır.
Sonralar Osman Cəfərov yazırdı: "Professor Seyidov təmiz qəlbli, geniş düşüncəli, gələcəyi yaxşı görə bilən, hamı üçün xeyirxah, düzgün yol göstərərı şəxsiyyət olduğuna görə kəndimizin bütün camaatı Əhməd müəllimə inanır və onun dediklərinə əməl edirdilər. Ona görə də kənd sakinləri uşaqlarını hücrədərı çıxarıb Əhməd müiəllimin yeni tipli məktəbinə göndərdilər.
Əhməd Seyidov 1920-ci ildə Qazax xalq maarif şöbəsində kənd məktəbləri üzrə inspektor təyin olunur.1921–1925-ci illərdə Aslanbəyli, Qaymaqlı, Musaköy və Kəmərlidə müəllim və məktəb direktoru kimi fəaliyyət göstərən Ə.Seyidovun fəaliyyəti İsmayıl Şıxlının "Dəli Kür" romanında da öz əksini tapmışdır.
1925-ci ilin sentyabrında Azərbaycan Respublikası Xalq Maarif Komissarlığı kollegiyasının qərarı ilə Əhməd Seyidov Lənkəran Qəza Xalq Maarif şöbəsinə müdir təyin olunur.
O, 1926–1930-cu illərdə dəmir yolu məktəbləri üzrə inspektor vəzifəsində çalışır.
Bu müddət ərzində Əhməd Seyidov həmçinin Azərbaycan Dövlət Universitetində ali təhsil alırdı.
____//_____
1930-cu ildə Azərbaycan Dövlət Universitetini bitirdikdən sonra Əhməd Seyidov elə həmin ildən Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunda əmək fəaliyyətinə başlayır. O, 1931-ci ildə Azərbaycan Elmi-Tədqiqat İnstitutunun aspiranturasına qəbul olunur. Sonralar Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Pedaqoji Elmlər İnstitutunda (indiki Təhsil İnstitutu) fəaliyyəətini davam etdirir. Assistent kimi əmək fəaliyyətinə başlayan Əhməd Seyidov 1932-ci ildə ADPİ-nin pedaqogika kafedrasının dosenti vəzifəsinə seçilir. O, 1934–1936-cı illərdə ADPİ-də Pedaqoji fakültənin dekanı vəzifəsində çalışmışdır.
Ə. Seyidov 1939-cu ildə Azərbaycan Dövlət Universitetində təşkil olunan Elmi Şurada "Abbasqulu ağa Bakıxanovun pedaqoji görüşləri" mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə edərək ilk azərbaycanlı pedaqoq-alim statusunu qazanmışdır.
"A. Bakıxanovun pedaqoji görüşləri" namizədlik dissertasiyası onun ilk tədqiqat işi olmaqla yanaşı, həm də Azərbaycanın pedaqoji fikrinin tədqiqinə həsr olunmuş ilk mükəmməl elmi tədqiqat işi idi.
Bu dissertasiyada A. Bakıxanovun yaşadığı dövr faktiki material və zəngin sənədlər əsasında şərh olunmuşdur. Yüksək elmi-nəzəri əhəmiyyəti ilə seçilən bu əsər professor A. O. Makovelski və pedaqoji elmlər namizədi N. T. Ariskin tərəfindən yüksək qiymətləndirilmiş və 1940-cı ildə SSRİ Elmlər Akademiyasının Azərbaycan filialı tərəfindən keçirilən müsabiqədə mükafata layiq görülmüşdür.
____//____
Əhməd Seyidov 1940-cı ildə ADPİ-nin pedaqogika və psixologiya kafedrasının müdiri seçilmişdir. 30 ildən artıq bir müddətdə həmin kafedraya rəhbərlik etmişdir.
O, fəaliyyəti dövründə elmi kadrların yetişdirilməsi məsələsini ön plana çəkmişdir. 1940- cı ildən vəfatınadək olan dövr ərzində 100-dən artıq elmlər namizədi və elmlər doktorunun elmi rəhbəri olmuşdur. Onlar arasında akademik Hüseyn Əhmədov və professor, əməkdar elm xadimi Nurəddin Kazımov da var idi.
Professor Əhməd Seyidov Azərbaycanın tanınmış alimlərindən Mehdi Mehdizadənin, Bəşir Əhmədovun, Ziyəddin Göyüşovun, Ağamməd Abdullayevin, Şövqi Ağayevin rəsmi oppenenti olmuşdur. Görkəmli pedaqoqlardan Şıxəli Qurbanovun, İsmayıl Şıxlının müəllimi idi.
___//___
Ə. Seyidov Azərbaycanda pedaqoji fikrin inkişafında bilavasitə xidmət göstərməklə yanaşı, SSRİ məkanında, xüsusilə Moskvanın pedaqoq elitasında Azərbaycanın milli irsini yüksək səviyyədə tanıtdırmışdır. Akademiklərdən Y. M. Medinski, N. K. Qonçarov və D. İ. Konstantinov onun pedaqoji yaradıcılığını yüksək qiymətləndirmişlər.
Əhməd Seyidovun mühitində Mirzə İbrahimov, Mirzə Məmmədov, Yusif Qasımov, Əli Hüseynov (Mehdi Hüseynin atası), Mehdi Mehdizadə, Mehdixan Vəkilov, Mir Cəlal Paşayev və digər sayılı simalar olmuşdur. O, pedaqoji fikir tarixinin "məktəb"ini yaradan, onu inkişaf etdirən alim idi. O, N.Gəncəvinin və M.Füzulininin ədəbi irsini orijinaldan araşdırmış, S. Ə. Şirvaninin və M.Ə. Sabirin, həmçinin M.Cəlilin yaradıcılığını pedaqogika dərsliklərinə gətirmişdir.
Əhməd Seyidov 1930- cu illərdən etibarən A. A. Bakıxanovun, M. Ş. Vazehin , H. B. Zərdabinin , M. F. Axundovun ədəbi irsinə müraciət etmiş, bununla yanaşı dünya pedaqoqlarından Con Lokk, K. D. Uşinski, S. Disterveq, J. J. Russo, N. Pestalotsi və başqalarını araşdırmışdır.
____//_____
O, ilk sistemli tədqiqat işini o vaxta qədər tədqiqat predmeti olmayan vacib mövzuya – A.Bakıxanovun pedaqoji görüşlərinin tədqiqinə həsr etmişdir. Onun 1939-cu ildə müdafiə etdiyi
"A.Bakıxanovun pedaqoji görüşləri" namizədlik dissertasiyası Azərbaycanın pedaqoji fikrinin tədqiqinə həsr olunmuş ilk mükəmməl elmi tədqiqat işi idi. Bu dissertasiyada A. Bakıxanovun yaşadığı dövr, onun mühiti faktiki material və zəngin sənədlər əsasında şərh olunmuşdur. Yüksək elmi-nəzəri əhəmiyyəti ilə seçilən bu əsər 1940-cı ildə SSRİ Elmlər Akademiyasının Azərbaycan filialı tərəfindən keçirilən müsabiqədə mükafata layiq görülmüşdür.
____//_____
17 yanvar 1944-cü ildə Azərbaycan SSR Maarif Komissarlığının əmri ilə Əhməd Seyidov ADPİ-nin elmi işlər üzrə direktor müavini (prorektor) təyin edilir. Çox keçmədən ona ADPİ-nin rektorluğu təklif edilir. Həmin dövrdə maarif komissarı olan Mirzə İbrahimov Mircəfər Bağırovun bu tapşırığını Seyidova çatdırdıqda ondan - "Mirzə müəllim, mən kommunist deyiləm, bunu MK-da bilirlər" cavabını alır.
Əhməd Seydiov həmin ilin iyununda ADPİ-nin direktoru (rektoru) vəzifəsinə təyin olunur və 1950-ci ilə qədər bu vəzifədə çalışır.
Əhməd Seyidov 1945-ci ildə akademik Y. M. Medinskinin məsləhətindən sonra "Azərbaycanda pedaqoji fikrin əsas nümayəndələri" mövzusundakı doktorluq işini başa çatdırır və 1947-ci ilin 11 dekabrında RSFSR PEA-nın Pedaqogikanın Nəzəriyyəsi və Tarixi Elmi-Tədqiqat İnstitutunda təşkil olunan elmi şurada doktorluq dissertasiyasını müdafiə edir.
Dissertasiya Pedaqoji Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvləri, professorlar Y. M. Medinski və N. A. Konstantinov və akademik A. O. Makovelski tərəfindən yüksək qiymətləndirilir. Elə həmin ilin iyul ayında Ali Attestasiya Komissiyası Əhməd Seyidovun yazdığı doktorluq dissertasiyasını təsdiq edir və ona professor elmi adı verilir. Bu elmi fakt respublikada pedaqoji elmlərin inkişafında mühüm bir hadisə olmuş və gənc elmi-pedaqoji kadrların yetişməsinə güclü təkan vermişdir.
____//_____
Əhməd Seyidov "Azərbaycanda pedaqoji fikrin əsas nümayəndələri" dissertasiyanın əsas hissəsini "Azərbaycanda pedaqoji fikrin inkişaf tarixindən" adı altında 1958-ci ildə nəşr etdirmişdir. "Azərbaycanda pedaqoji fikrin inkişafı tarixindən" adlı kitabında Azərbaycan pedaqoji fikrinin inkişaf yolu haqqında, tarixi pedaqoji və nəzəri planda ayrı-ayrı oçerklər, "A. Bakıxanovun pedaqoji görüşləri", "M. Şəfinin pedaqoji görüşləri", "M. F. Axundovun pedaqoji görüşləri", "S. Ә. Şirvaninin pedaqoji görüşləri", "H. Z. Məlikovun pedaqoji görüşləri" və qısa icmallarda "Azərbaycanda XIX əsrə qədərki dövrün pedaqoji fikrinə dair", "XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda pedaqoji fkrin qısa xülasəsi" təqdim olunmuşdur.
____//____
Əhməd Seyidov 1940-cı illərdə "A. Bakıxanovun fəlsəfəsi onun pedaqoji sisteminin əsasıdır", "A. Bakıxanovun yaradıcılığında əxlaq tərbiyəsi və təhsil", "S. Ə. Şirvaninin əsərlərində müəllimin rolu haqqında", "XIX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda pedaqoji fikrin inkişafı" əsərlərini çap etdirmişdir.
Bu dövrdə qonşu respublikaların alimlərini elmi araşdırmaları ilə qabaqlayan professor Ə. Seyidov SSRİ miqyasında tanınmağa başlayır. Məşhur rus akademiki Y. Medinskinin bir fikri bu gün də əhəmiyyətli səslənir:
"Ə.Seyidovun tədqiqatı, şübhəsiz, bir başlanğıcdır. Bundan sonra SSRİ-nin ayrı-ayrı xalqlarının pedaqoji fikirlərinin inkişafını işıqlandırmaq məqsədini daşıyan dissertasiyalar yazılmalıdır. Bu səpkili elmi işlər pedaqogika tarixini zənginləşdirməkdə böyük töhfələr verir, yeni məsələlər qaldırır, hətta pedaqogika sahəsində çalışan təcrübəli işçilərin görüş dairəsini genişləndirir."
____//_____
1950-ci ildə yenidən ADPİ-nin pedaqogika kafedrasının müdiri vəzifəsinə təyin olunan Ə. Seyidov, 1973-cü ilin 1 sentyabrında öz ərizəsi ilə kafedra müdiri vəzifəsindən azad edilir.
Əhməd Seyidov "Türk əlifbası" (H. Sanılı ilə birlikdə) (1927), "Kitab üzərində necə işləməli"" (1946), "Pedaqogika tarixi" (1959–1960; 1968), "Azərbaycanda pedaqoji fikrin inkişaf tarixindən" (1958), "Pedaqogika və psixologiya terminləri lüğəti" (1956,1958), Moskvada nəşr olunan 4 cildlik "Pedaqoji ensiklopediya", 2 cildlik "Pedaqoji lüğət" və "SSRİ xalqlarının məktəb və pedaqoji fikir tarixi oçerkləri" adlı çoxcildlik monumental əsərlərin əsas müəlliflərindən biri olmuş, "Sovetskaya pedaqogika'' jumalında müntəzəm çıxışlar etmiş, Azərbaycan xalqının pedaqoji irsinin təbliğində böyük əmək sərf etmişdir. Onun 1958- ci və 1970-ci illərdə qələmə alınmış çoxcildlik "Pedaqogika tarixi" və "Azərbaycanda pedaqoji fikrin inkişaf tarixindən" monoqrafiyalarından bu gün də dərslik kimi ali məktəblərdə istifadə olunur."
____//____
Professor Ə. Seyidovun elmi-pedaqoji fəaliyyəti dövlət tərəfindən yüksək qiymətləndirmişdir. O, 1944-cü ildə "Qafqazın müdafiəsinə görə", 1945-ci ildə "1941–45-ci illərdə əməkdə igidliyə görə" medalı, 1960-cı ildə Azərbaycan SSR və Azərbaycan KP-nin 40 illiyi münasibətilə respublikanın xalq təsərrüfatının və mədəniyyətinin inkişafı sahəsindəki xidmətlərinə görə Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Fəxri fərmanı, 1960-cı ildə "Qırmızı Əmək Bayrağı" ordeni, 1964-cü ildə respublika iqtisadiyyatının və mədəniyyətinin inkişafındakı xidmətlərinə görə Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Fəxri Fərmanı, 1970-ci ildə V. İ. Leninin anadan olmasının 100 illiyi münasibətilə "Əməkdə igidliyə görə" medalı, 1976-cı ildə "Əmək veteranı" medalı ilə, 1977-ci ildə "SSRİ maarif əlaçısı" döş nişanı ilə, 1978-ci ildə isə respublikada müəllim kadrların hazırlanmasında səmərəli fəaliyyətinə görə və ADPİ-nin 50 illiyi ilə əlaqədar olaraq Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Fəxri fərmanı ilə təltif olunmuşdur.
1969-cu ildə Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət heyəti tərəfindən Əməkdar elm xadimi fəxri adına layiq görülmüşdür.
Adı məktəb və pedaqoji fikir tarixinə ilk Azərbaycanlı pedaqoq-alim, Zaqafqaziyada pedaqoji fikir tarixinin tədqiqi sahəsinin pioneri kimi daxil olmuş Əhməd Seyidov 1977-ci ilin 1 oktyabrında dünyasını dəyişmişdir.
O, Qazax rayonunun Aslanbəyli kəndinin məzarlığında dəfn edilmişdir.
Mənbə; vikipediya
Oxunub: 345
Xəbəri paylaş
Paylaş:
Reklam
